عمر خیام نیشابوری، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان، ریاضی‌دانان، ستاره‌شناسان و شاعران ایرانی است که در قرن پنجم هجری قمری (حدود سال ۴۴۰ هجری قمری) در نیشابور به دنیا آمد. نام کامل او غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری است. خیام در دوران سلجوقیان زندگی می‌کرد و در زمینه‌های مختلف علمی و ادبی تأثیرات عمیقی بر جای گذاشت.
دستاوردهای علمی
1. ریاضیات: خیام در ریاضیات به‌ویژه در حل معادلات درجه سوم و نظریه اعداد دستاوردهای مهمی داشت. او کتابی به نام *رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله* نوشت که در آن به بررسی معادلات جبری پرداخت. همچنین، مطالعات او درباره اصل پنجم اقلیدس از دیگر کارهای برجسته اوست.
2. نجوم و تقویم: خیام در اصلاح تقویم ایرانی نقش مهمی ایفا کرد و تقویم جلالی را طراحی کرد که دقت آن حتی از تقویم میلادی نیز بیشتر است. این تقویم در زمان ملک‌شاه سلجوقی و به دستور خواجه نظام‌الملک تدوین شد.
3. فلسفه و علوم دینی: خیام در فلسفه و علوم دینی نیز تسلط داشت و به‌عنوان یک فیلسوف برجسته شناخته می‌شد. او در آثار خود به مسائل عمیق فلسفی و هستی‌شناسی پرداخته است.
رباعیات خیام
خیام به‌عنوان شاعر نیز شهرت جهانی دارد. رباعیات او که به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌اند، به موضوعاتی مانند گذر زمان، مرگ، و لذت از لحظات زندگی می‌پردازند. ترجمه رباعیات خیام توسط ادوارد فیتزجرالد به زبان انگلیسی، شهرت او را در غرب دوچندان کرد.
میراث خیام
خیام در سال ۵۱۷ هجری قمری در نیشابور درگذشت و آرامگاه او در همان شهر قرار دارد. آثار علمی و ادبی او همچنان الهام‌بخش دانشمندان و هنرمندان در سراسر جهان است.